Srpski(izdvojeno iz knjige Milana Ždrala – 50. godina smučanja na Palama – 1983)
Istorija skijanja i osnivanja Smučarskog kluba "Romanija" Pale
"Romanija" - ekspres za Olimpijadu
Smučarska tradicija Bosne i Hercegovine, posebno na Palama i Jahorini, datira još od 1934. godine kada su izgrađene prve skijaške skakaonice u Jugoslaviji. Mlade skakače na obje skakaonice obučavao je Norvežanin Jar Bjern. Pale i Jahorina bili su domaćini prvog jugoslavenskog smučarskog sleta 1937. godine, a Jahorina je postepeno postajala poznata zimska destinacija. Na Jahorini je 1953. godine otvorena prva uspinjača u Bosni i Hercegovini, a dvije godine kasnije održano je nezvanično studentsko prvenstvo svijeta u skijanju. Jahorina je postepeno postajala važan zimski centar u Evropi, sa značajnim smještajnim kapacitetima i tradicijom internacionalnih skijaških priredbi.
Posebno treba istaći uspjeh paljanskih skijaša u periodu od posljednjih dvadeset godina, kada su se klasičnim disciplinama, a kasnije i biatlonu, istakli u konkurenciji bosanskohercegovačkih vozača. Ova tradicija ima svoje korijene u vremenu kada se patrolno trčanje sa gađanjem borilo za svoje mjesto u programu zimskih olimpijskih igara, dok je nova disciplina – biatlon, već bila popularna na Jahorini.
Naime, patrolno trčanje sa gađanjem je bio atlon disciplina u kojoj su paljanski smučari krajem sedamdesetih i početkom osamdesetih godina postali prvaci Jugoslavije. Neki elementi ove discipline su postali pravila biatlona, koji je postao popularan širom svijeta.
Jedna požutjela fotografija iz januara 1934. godine, koja prikazuje Vlastu Bogdanovića, Antona Tilineka i Gruja Samardžića sa skijama na nogama i puškama na ramenima, podsjeća na početke paljanskog smučanja.
U Palama i Jahorini u Bosni i Hercegovini izgrađen je značajan dio skijaške tradicije države. Patrolno trčanje sa gađanjem, koja je bila discipline u kojoj su paljanski smučari stekli uspjeh u Jugoslaviji, prerasla je u biatlon, koji je bio uvršten u program zimskih olimpijskih igara. Generacija paljanskih šampiona, na čelu sa Tomislavom Lopatićem i Zoranom Cosićem, stekla je brojne titule prvaka Jugoslavije, kao i uspjeh na predolimpijskim takmičenjima. “Romanija”, skijaški klub iz Pala, takođe je osvajao trofeje u ekipnoj konkurenciji, što govori o kvalitetnom kolektivu, koji se temeljio na temeljitom radu i talentovanim pojedincima.
Paljanska skijaška tradicija, međutim, ne čine samo takmičari i takmičarski rezultati, već i vrijedni organizatori takmičenja koji su, uglavnom, regrutovani iz redova “bivših” skijaških asova. Oni su udružili svoju dobru volju i znanje s ostalim skijaškim entuzijastima u organizaciji takmičenja na 14. zimskim olimpijskim igrama.
Period prije Drugog svjetskog rata
Smučanje je stiglo u Bosnu i Hercegovinu zajedno s austrijskom okupacijom ovih krajeva 1878. godine. Austrijski vojnici i nanuđenici donijeli su skije sa sobom, kojima su se do tada bavili u svojim zemljama. Domaće stanovništvo u početku je samo posmatralo ovaj sport preko novina. Smučanje je tada bila samo sporedna aktivnost tek pojedinih članova planinarskih društava, od kojih je prvo, s imenom Turistički klub, osnovano 1892. godine, a okupljalo je prije svega strance i ponekog od domaćih bogatih ljudi.
Značajan korak u razvoju smučanja učinjen je 4. aprila 1905. godine kada je u Sarajevu osnovana podružnica Radničko-turističkog društva “Prijatelj prirode”. Centrala ovog društva bila je u Beču, a osnovala ga je Austrijska socijaldemokratska partija još 1895. godine, s ciljem da među sindikalno organizovanim radnicima podstiče razvoj izletništva i rekreativnog boravka u prirodi. U Društvo “Prijatelj prirode” već prve godine uključio se i veći broj domaćih radnika. Zimsko planinarenje, odnosno planinarenje uz upotrebu skija, postalo je jedna od djelatnosti ovog naprednog društva, čije je, inače, samostalno djelovanje nastavljeno i po završetku Prvog svjetskog rata.
Prvi svjetski rat prekinuo je aktivnost ljubitelja skijanja, ali nakon završetka ratnih razaranja skijanje se ponovo pojavilo. Jedan događaj iz 1918. godine govori o pronalasku desetak pari skija koje su nekoliko ljudi prenijeli na tavan i tako oživjeli prvo skijalište ispod Pivare. Od tada se skijanje sve više širilo, stvarajući nove pristalice u gotovo svim sarajevskim sportskim društvima.
Ski-klub Sarajevo je osnovan 1928. godine kao prvi skijaški klub u Bosni i Hercegovini. Prije toga, planinarska i skijaška sekcija Sportskog društva “Slavija” počela je pripreme za izgradnju turističkog doma na Mrtvanjima povrh Pazarića. Nakon osnivanja Ski-kluba Sarajevo, skijanje je postalo zaseban sport u Bosni i Hercegovini, a nove skijaške staze počele su se graditi na planinama širom zemlje.
Predratni period 1933. - 1941. godine
Predratni period (1933-1941) u Sarajevu karakteriše razvoj planinarstva i zimskih sportova. Prvo sportsko društvo u Sarajevu sa smučarskom sekcijom bilo je Radničko-turističko društvo “Prijatelj prirode”, osnovano 1905. godine. Smučarske sekcije su postojale i u drugim sportskim društvima kao što su Društvo planinara Bosne i Hercegovine, SK “Slavija”, PD “Romanija”, PD “Kosmos”, HGD “Bjelašnica” i SK “Derdelez”. U 1928. godini osnovan je prvi smučarski klub “Ski-klub” Sarajevo, a 1930. godine je formiran Sarajevski zimsko-sportski podsavez. Smučanje na Palama postalo je sve popularnije, a najzapaženiji smučari bili su Grujo Samardžić i Anton Tilinek iz smučarske sekcije “Slavija”. Djeca su se skijala na običnim skijama, a učenje od smučara iz Sarajeva donijelo je nove tehnike smučanja na Palama. Zimski sportovi dobili su novi zamah u ovom periodu.
Početak smučarskih skokova u Sarajevu i okolini vezan je za ime norveškog trenera Bjerna Jara, koji je boravio u Jugoslaviji od decembra 1933. do marta 1934. godine. Jara je trenirao mlade skijaše na skakaonicama u Bledu, Mojstrani i na Planici, gde je preuredio skakaonicu i produžio doskočište. U Sarajevu su mu vojnici pripremili kvalitetne terene, na kojima je održao časove skijanja za učenike. Jar je bio veoma zadovoljan zainteresovanosti i napretku mladih skijaša u Jugoslaviji.
Smučarski zanos na Palama
Prva iskustva bila su korisna i smučanje na Palama kreće krupnim koracima. Skakaonica na Palama – prema pisanju Jugoslovenske pošte – bila je ukupno duga 50, a visoka 16 metara.
Prvo zvanično takmičenje u skokovima održano je na Palama u februaru 1934. godine. Prvi pobjednik skakaonice bio je Grujo Samardžić sa 108+7 tačaka od mogućih 120. Drugo mjesto osvojio je Stanko Zidnik.
U godini 1935. nastavljen je smučarski zanos na Palama, a od tadašnjih smučara primat je još držao Grujo Samardžić. On je bio najbolji smučar s Pala. U “Jugoslovenskoj Pošti” u broju od 3. februara 1935. objavljen je tekst iz kojeg saznajemo da je na skakaonici na Palama održano uspješno takmičenje, ali da je ono otežano zbog snijega koji je tek bio počeo padati.
Prva iskustva bila su korisna i smučanje na Palama kreće krupnim koracima. Skakaonica na Palama – prema pisanju Jugoslovenske pošte – bila je ukupno duga 50, a visoka 16 metara.
I godina 1936. (olimpijska) bila je na području Pala bogata sportskim aktivnostima. U to vrijeme Sarajevski zimsko-sportski podsavez brojao je nekoliko stotina aktivnih smučara. U februaru 1936. godine, Sarajevski zimsko-sportski podsavez organizovao je takmičenje na Palama, trasa je bila dugačka 18 kilometara. Prvo mjesto osvojio je Grujo Samardžić vremenom 1:42.10! Drugi je bio Karl Vilet (“Slavija”), treće mjesto osvojio je Frano Marušić (“Bjelašnica”), a četvrto mjesto pripalo je Stjepanu Beku (“Slavija”) – 1:47.
Iste godine, 21. i 22. marta – na Državnom prvenstvu nastupili su iz Sarajevskog smučarskog-podsaveza Grujo Samardžić, Božidar Ilić i Stjepan Linčerher. Poslije 1936. godine sportski zanos kod nas i u svijetu se smanjuje, čemu je doprinijela velika ekonomska kriza i približavanje Drugog svjetskog rata, ali takmičenja su se i dalje održavala.
Tako je 16. februara 1937. održano državno prvenstvo na Palama. Bilo je to prvo državno prvenstvo koje je održano u sarajevskom području. Na stazi dugoj 15 kilometara prvo mjesto osvojio je Janez Franjo Mrak (»Ilirija« — Ljubljana) s rezultatom – 1:14:41 sati. Iste godine na Jahorini je otvorena vojna skakaonica, održano je i takmičenje na kojem je nastupilo 25 smučara.
Krajem 1937. godine (15. decembra) na Jahorini je otvorena Smučarska škola koju je vodio Grujo Samardžić, prvak Sarajevskog zimsko-sportskog podsaveza. Na Jahorini su tada vladali idealni uslovi za smučanje – izvanredni tereni i dubok snijeg koji su smučarima pružali veliko zadovoljstvo.
Godine 1938. nastavljaju se smučarske aktivnosti: na Palama i Jahorini je 21., 22. i 23. januara održano smučarsko takmičenje. Bilo je to sokolsko takmičenje koje je okupilo veliki broj skijaša i koje je izazvalo veliko interesovanje.
Posljednjih godina prije Drugog svjetskog rata smučarske aktivnosti na Palama su jenjavale, sportski zanos postajao je sve slabiji da bi ratni vihor ugasio takmičenja. Od predratnih takmičenja iz 1939. godine, na kojima su nastupili smučari s Pala, vrijedi istaći takmičenje u skokovima na Crepoljskom u februaru.
Na Jahorini je u martu 1939. godine održano takmičenje između smučara sela i grada. U januaru 1941. na Jahorini je održano prvenstvo Sarajevskog športskog podsaveza na kojem su nastupili i smučari. U februaru 1941. na Jahorini je održano prvenstvo Sokolske župe Sarajevo. Održano je i takmičenje u daljinskom trčanju. Bilo je to i posljednje smučarsko takmičenje (na području današnje paljanske opštine) koje je prije rata održano. Ubrzo je došao Drugi svjetski rat, i smučarske aktivnosti su bile potpuno prekinute.
Period poslije drugog svjetskog rata
Poslijeratni period (1945 – 1983.) u Bosni i Hercegovini i cijeloj Jugoslaviji bio je obilježen razornim uticajem Drugog svjetskog rata koji je prekinuo sportske aktivnosti poput planinarenja i skijanja te je uništio mnoge planinarske i skijaške objekte. No, već u prvim mjesecima nakon oslobođenja, naši krajevi su bili u obnovi i mnoga sportska društva su se oporavljala. Godina 1946. je značajna za razvoj sportova u Bosni i Hercegovini, kada je osnovan Fiskulturni savez, a 1949. je osnovan Planinarsko-skijaški savez BiH.
Prva poslijeratna takmičenja u Bosni održana su 1946. godine na Trebeviću, a sljedeće godine se grade prve žičare na Jahorini. Tokom ovog razdoblja, Jahorina postaje poznata kao jugoslavenski skijaški centar, a održavaju se republička i savezna takmičenja u skijanju i planinarenju.
Sportska tradicija na Palama nastavljena je poslije drugog svjetskog rata. Paljanski skijaši prije rata nastupili su u okviru “Sokola” i “Slavijine” skijaške sekcije.
Poslije oslobođenja Paljani su prvo na opštinskim, seoskim pa republičkim takmičenjima. Skijanje na Palama postojalo je 1946. godine i sljedećih godina, ali je ovaj sport dobio pravi zamah kada je formiran Skijaški klub “Romanija”. O formiranju kluba nije sačuvan zapisnik, ali po sjećanju tadašnjih skijaša i skijaških aktivista (postoji sačuvana i jedna knjiga u koju su upisivana imena skijaša na Palama). “Romanija” je formirana 1950. godine. Klub tada nije bio registrovan, ali su skijaši s Pala nastupali na takmičenjima koja su u to vrijeme najčešće organizovana na Jahorini, Palama, Crepoljskom, Trebeviću… Klub je registrovan kod Skijaškog saveza Jugoslavije i već iz prvih godina postoje sačuvane članske legitimacije.
Prvih poslijeratnih godina skijanje na Palama nije donijelo neke značajnije uspjehe. Uzrok tome je prije svega nedostatak opreme, kadrova, objekata… Sve je teklo ispočetka, spontano! Tek u drugoj polovini pedesetih godina Paljani postižu zapaženije rezultate i u klasičnim disciplinama počinju da vode uzbudljivo nadmetanje sa skijašima iz Sarajeva oko primata u Republici. Imali su tada i alpsku ekipu, koja se poslije uključivala u vrh bosanskohercegovačkog skijanja.
Značajan razvoj skijanja u sarajevskom području je započeo 1955. godine, kada je otvorena redovna linija od Sarajeva do Jahorine. Autobus je saobraćao jednom nedjeljno.
U februaru 1955. na Jahorini je održano studentsko prvenstvo Jugoslavije u smučanju. Na Jahorini je do 14. olimpijskih igara održano dvadeset i osam takmičenja za “Jahorinski kup” i još dvije u smučarskim priredbama velikog međunarodnog ranga. To su Studentsko prvenstvo u ljeto 1955. i takmičenje za Svjetski kup 1975. pod nazivom “Zlatna lisica”. To takmičenje trebalo je da se održi na Pohorju, ali zbog nedostatka snijega održano je na Jahorini, uporedo s “Prvim jugoslavenskim kupom”, koji je bodovan za Europski kup.
U proteklih trideset godina na Jahorinskom kupu nastupili su gotovo svi najbolji svjetski skijaši.
U martu 1960. godine na Jahorini je održano prvenstvo Bosne i Hercegovine u alpskim disciplinama. Na ovom takmičenju vozili su članovi reprezentacija Bosne i Hercegovine i Hrvatske. Nakon takmičenja u smučanju, slalomu, veleslalomu, daljinskom trčanju na 16, 8 i 4 kilometra, ekipa “Romanija” je osvojila prvo mjesto sa 7,761.97 bodova. Drugo mjesto pripalo je “Sarajevu”, a treće “Zenici” i četvrto “Bukoviku”.
Godine 1963. ekipa “Romanija” je nastupila na trci dugoj nekoliko kilometara za pehar Smučarskog saveza Hrvatske u ekipnoj trci i osvojila treće mjesto. Na ovom takmičenju nastupile su dvije ekipe iz Slovenije, po jedna iz Hrvatske, Srbije i Bosne i Hercegovine. Za ekipu “Romanije” vozili su Ranko Jugović, braća Vladičić (Milorad i Kostadin).
Godine 1965. na “Neretva memorialu”, koji se održao 17. januara, ekipa “Romanije” je pobijedila sa 3,173.8 bodova ispred Sarajevskog smučarskog kluba. Na takmičenju je nastupilo osam ekipa. Za ekipu “Romanije” vozili su braća Milorad i Kostadin Vladičić, Pero Jank.
Prvenstvo Jugoslavije (1980) u smučarskom trčanju održano je na Palama. U konkurenciji seniorki, u trci dugoj 10 kilometara drugo mjesto osvojila je Jasna Pandurević, treća je bila Milanka Goreta. Među mladim omladincima, u trci od pet kilometara, Tomislav Lopatić osvojio je treće mjesto. Mlade omladinke »Romanije« u štafeti 3×5 kilometara osvojile su treće mjesto. Za »Romaniju« su vozile Snježana Sonja Dižnić i Danka Purković. Mladi omladinci »Romanije« u trci kilometara bili su također treći. Štafetu su sačinjavali Blaško Veselinović, Jovo Lučić i Tomislav Lopatić. Iste godine na prvenstvu Jugoslavije u biatlonu na Kopaoniku među mladim omladincima pobijedio je član »Romanije« Tomislav Lopatić. Trka je bila dugačka 15 kilometara.
Godine 1981. omladinska štafeta “Romanije” (Miroslav Lučić, Dragan Zuber i Tomislav Lopatić) bila je prvak Jugoslavije. Dragan Zuber u omladinskoj konkurenciji osvojio je drugo mjesto u Jugoslaviji na trci dugoj 15 kilometara.
Godine 1982. Tomislav Lopatić u konkurenciji omladinaca bio je prvak Jugoslavije na 15 kilometara. U istoj disciplini Zoran Čosić bio je drugi. Oba su nastupila u biatlonu. U trci biatlonaca na 10 kilometara Tomislav Lopatić bio je prvi, a Zoran Ćosić drugi. Biatlon ekipa “Romanije” u juniorskoj konkurenciji bila je najbolja u Jugoslaviji.
Godine 1983. biatlon ekipa »Romanije« je najbolja u Jugoslaviji. Omladinska štafeta je osvojila prvo i drugo mjesto. U pojedinačnoj konkurenciji Zoran Ćosić bio je pobjednik na 10 kilometara. U istoj disciplini Tomislav Lopatić bio je treći. U trci na 15 kilometara Zoran Ćosić je drugi, a Tomislav Lopatić treći. Pionir Nenad Ilić postao je prvak Jugoslavije na pet kilometara, a u okviru takmičenja Kupa republika i pokrajina u skijaškom trčanju i biatlonu.
Posljednjih godina “Romanija” je dala niz republičkih prvaka u klasičnim disciplinama. Uspjesi kluba su iz godine u godinu sve veći. Potrebna je još veća materijalna baza, potrebno je poboljšati stručni rad, stvoriti još bolje uvjete da bi “Romanija” izrasla u još veći skijaški kolektiv. Ovaj simpatični klub dao je prvog olimpijca Ajdina Pašovića (ponikao u “Romaniji”) i još dva olimpijska kandidata – Tomislava Lopatića i Zorana Ćosića. Smučarski klub “Romanija” ima lijepu perspektivu, skijanje na Palama ostaje sport broj jedan!
Arhiva novinskih članaka
Vremenska linija
1878.
Donesene prve skije
Smučanje je stiglo u Bosnu i Hercegovinu zajedno s austrijskom okupacijom ovih krajeva.
1928.
Osnovan prvi smučarski klub u BiH
U 1928. godini osnovan je prvi smučarski klub “Ski-klub” Sarajevo, a 1930. godine je formiran Sarajevski zimsko-sportski podsavez.
1934.
Održani ski skokovi na Palama
Prvo zvanično takmičenje u skokovima održano je na Palama u februaru 1934. godine.
1937.
Održano državno prvenstvo na Palama
Bilo je to prvo državno prvenstvo koje je održano u sarajevskom području. Na stazi dugoj 15 kilometara prvo mjesto osvojio je Janez Franjo Mrak.
1950.
Formiran Skijaški klub “Romanija”
O formiranju kluba nije sačuvan zapisnik, ali po sjećanju tadašnjih skijaša i skijaških aktivista.
1960.
"Romanija" osvaja prvenstvo Bosne i Hercegovine u alpskim disciplinama
Nakon takmičenja u smučanju, slalomu, veleslalomu, daljinskom trčanju na 16, 8 i 4 kilometra, ekipa “Romanija” je osvojila prvo mjesto sa 7,761.97 bodova.
1980.
Na Palama održano Prvenstvo Jugoslavije u smučarskom trčanju
Zabilježeni su veliki uspjesi mladih u ženskoj i muškoj konkurenciji.
1981.
Omladinska štafeta “Romanije” prvak Jugoslavije
Godine 1981. omladinska štafeta “Romanije” (Miroslav Lučić, Dragan Zuber i Tomislav Lopatić).
1983.
Biatlon ekipa "Romanije" je najbolja u Jugoslaviji
Omladinska štafeta je osvojila prvo i drugo mjesto. U pojedinačnoj konkurenciji Zoran Ćosić bio je pobjednik na 10 kilometara.
1984.
Zimske olimpijske igare u Sarajevu
U Jugoslaviji održane prve Olimpijske igre.